आज आपण मोबाईल वापरतो, इंटरनेटवर संवाद साधतो, वेगवान गाड्यांनी प्रवास करतो, बल्बच्या उजेडात राहतो, आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने जगभरातील घडामोडींचे साक्षीदार बनतो. हे सर्व पाश्चिमात्य देशांच्या संशोधन व प्रगतीमुळे शक्य झालं, हे सत्य आहे.
परंतु एक महत्त्वाचा प्रश्न नेहमीच आपल्या मनात येतो तो म्हणजे “जगाने आपल्याला खूप काही दिलं, पण आपण जगाला काय दिलं?”
या प्रश्नाचं उत्तर अगदी स्पष्ट आहे ते म्हणजे भारताने असे अनमोल शोध लावले आहेत, ज्यांच्यामुळे खऱ्या अर्थाने जागतिक विकासाचा पाया रचला गेला. हे शोध मानवी समाजाच्या प्रगतीचा मजबूत आधार बनले आहेत. इतिहासाच्या पानांमध्ये डोकावल्यास आपल्याला समजते की भारताने विज्ञान, गणित, वैद्यकशास्त्र, अध्यात्म आणि जीवनशैली यांसारख्या अनेक क्षेत्रांत महत्त्वपूर्ण संकल्पना दिल्या आहेत. या शोधांमुळे संपूर्ण जगाचा विकास साधता आला आहे.
चला, या लेखात आपण अशाच काही महत्त्वाच्या भारतीय शोधांवर एक नजर टाकूया, ज्यांनी संपूर्ण मानवजातीला नवी दिशा दिली आहे.
१. शून्याचा शोध
आज आपण संगणक, मोबाइल, इंजिनियरिंग आणि अंतराळातील गणना यांसारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करतो. या सगळ्याच्या मुळाशी ‘शून्य’ ही संकल्पना आहे. प्राचीन काळी गणिताचा वापर होत असला तरी, संख्यांच्या गणनेत शून्याचा समावेश नव्हता. पाचव्या शतकात महान गणितज्ञ आर्यभट्ट यांनी ‘शून्य’ ही संकल्पना मांडली, ज्यामुळे गणित सोपं आणि अधिक प्रभावी झालं.
या शोधामुळे गणित, विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात आमूलाग्र बदल घडून आले. आज जगभरातील सर्व वैज्ञानिक गणनांमध्ये शून्याचा उपयोग केला जातो, त्यामुळे भारतीय गणिताचा हा शोध संपूर्ण मानवजातीसाठी अमूल्य ठरला आहे.
२. आयुर्वेद – आरोग्यासाठी प्राचीन शास्त्र
आज आपण जेव्हा नैसर्गिक उपचार आणि औषधी वनस्पतींबद्दल बोलतो, त्याची मूळं भारतातच आहेत. हजारो वर्षांपूर्वी विकसित झालेली आयुर्वेद प्रणाली केवळ उपचार पद्धती नसून, एक संपूर्ण जीवनशैली होती. शरीर निरोगी राहण्यासाठी काय खावं, कसं राहावं आणि कधी झोपावं यासारख्या गोष्टींवर आयुर्वेदात सविस्तर मार्गदर्शन केलं आहे.
आयुर्वेदात औषधी वनस्पतींच्या उपयोगावर भर दिला जातो. तुलसी, हळद, आल्यासारख्या वनस्पती आजही अनेक आजारांवर उपयुक्त ठरतात. प्राचीन काळापासून भारतीयांनी या उपचारपद्धतीचा वापर केला आहे आणि आज संपूर्ण जग नैसर्गिक उपचारांसाठी आयुर्वेदाकडे वळत आहे.
३. दशमान पद्धती – आकड्यांचे विज्ञान
प्राचीन काळी जगभर वेगवेगळ्या पद्धतीने संख्यांची मोजणी केली जायची. युरोपात रोमन आकडे वापरले जायचे, पण ते समजण्यास कठीण होते. भारताने विकसित केलेली दशमान पद्धती (0 ते 9 पर्यंतच्या संख्यांचा वापर) गणना करण्यासाठी सोपी आणि प्रभावी ठरली.
ही पद्धत भारतातून इतर देशांपर्यंत पोहोचली आणि संपूर्ण जगाने ती स्वीकारली. आजच्या गणितीय संकल्पना, संगणकीय गणना आणि वैज्ञानिक संशोधन यामध्ये दशमान पद्धतीचा मोठा वाटा आहे. त्यामुळे आकड्यांच्या विज्ञानात भारताने दिलेलं हे योगदान अत्यंत महत्वाचं मानलं जातं.
४. चतुर्भुज समीकरण (Quadratic Equation)
आज गणित, विज्ञान आणि अभियांत्रिकीमध्ये अनेक समस्या सोडवताना चतुर्भुज समीकरणाचा उपयोग केला जातो. या समीकरणाचा पाया सुद्धा महान गणितज्ञ आर्यभट्ट यांनी घातला होता. त्यांच्या संशोधनामुळे जटिल गणिती गणना करणं सोपं झालं.
चतुर्भुज समीकरणाचा वापर भौतिकशास्त्र, अर्थशास्त्र आणि संगणक विज्ञानात मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. आजही जगभरातील गणितज्ञ आणि वैज्ञानिक या संकल्पनेवर आधारित विविध शोध घेत आहेत. त्यामुळे हा भारतीय शोध आधुनिक गणितासाठी एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ ठरला आहे.
५. बुद्धिबळ – चतुरंग ते चेस
बुद्धिबळ हा आज जगभर लोकप्रिय असलेला खेळ आहे, पण त्याचा उगम भारतात ‘चतुरंग’ या नावाने झाला. प्राचीन भारतात खेळल्या जाणाऱ्या चतुरंगमध्ये राजा, हत्ती, अश्व आणि पायदळाचे सैनिक असायचे. पुढे हाच खेळ इतर देशांमध्ये गेला आणि बदलत-बदलत आजच्या बुद्धिबळाच्या स्वरूपात आला.
बुद्धिबळ हा केवळ मनोरंजनाचा खेळ नाही, तर तो विचारशक्ती आणि नियोजन कौशल्य वाढवतो. धोरणात्मक विचार, पुढील चालांचा अंदाज आणि निर्णयक्षमता वाढवण्यासाठी हा खेळ अत्यंत उपयुक्त ठरतो. भारताच्या या ऐतिहासिक खेळाने आज संपूर्ण जगात बुद्धिमत्तेचे नवे मापदंड निर्माण केले आहेत.
६. बीजगणित (Algebra)
बीजगणित ही गणितातील एक महत्त्वाची शाखा आहे आणि तिची संकल्पना सर्वप्रथम भारतीय गणितज्ञांनी मांडली. प्राचीन भारतात गणिताचा वापर व्यापारी, व्यवहार, बांधकाम आणि खगोलशास्त्रात केला जात होता. पुढे ही संकल्पना अरबी देशांत पोहोचली आणि त्यानंतर युरोपमध्ये प्रसिद्ध झाली.
आज बीजगणिताशिवाय विज्ञान, अभियांत्रिकी आणि तंत्रज्ञानाची कल्पनाही करू शकत नाही. संगणक, मोबाइल, अंतराळ संशोधन आणि आधुनिक गणनेच्या मुळाशी बीजगणित आहे. त्यामुळे भारताने दिलेल्या या अमूल्य योगदानामुळे संपूर्ण जगाचा विकास शक्य झाला आहे.
७. सुश्रुत संहिता – सर्जरीचा पाया
सुश्रुत हे जगातील पहिले शल्यचिकित्सक मानले जातात. त्यांनी लिहिलेल्या ‘सुश्रुत संहिता’ या ग्रंथात १०० हून अधिक प्रकारच्या शस्त्रक्रिया आणि वैद्यकीय उपकरणांचं वर्णन आहे. त्यामध्ये मोतीबिंदू शस्त्रक्रिया, प्लास्टिक सर्जरी आणि हाडांच्या शस्त्रक्रियांसारख्या महत्त्वाच्या उपचार पद्धतींचा समावेश आहे.
आज आपण जी आधुनिक सर्जरी पाहतो, तिचा पाया प्राचीन भारतीय ज्ञानावर आधारित आहे. सुश्रुत यांच्या संशोधनामुळे वैद्यकीय क्षेत्रात क्रांती घडली आणि पुढील पिढ्यांसाठी शस्त्रक्रियांचा मार्ग सुकर झाला. त्यामुळे भारतीय वैद्यकशास्त्राने संपूर्ण जगाला आरोग्यसेवेसाठी अनमोल योगदान दिलं आहे.
८. रमण इफेक्ट – भारताचा नोबेल विजेता शोध
१९२८ मध्ये सर सी. व्ही. रमण यांनी प्रकाशाच्या विखुरणावर महत्त्वपूर्ण संशोधन केलं. त्यांनी शोध लावला की जेव्हा प्रकाश एखाद्या पारदर्शक पदार्थावर आदळतो, तेव्हा तो आपल्या मूळ रंगाशिवाय इतर रंगांमध्येही बदलू शकतो. हा शोध पुढे ‘रमण इफेक्ट’ म्हणून ओळखला जाऊ लागला.
या शोधामुळे विज्ञानाच्या क्षेत्रात नवं दार उघडलं आणि १९३० मध्ये सर सी. व्ही. रमण यांना भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आलं. हा भारताच्या वैज्ञानिक प्रगतीचा आणि बुद्धिमत्तेचा जागतिक सन्मान होता. आजही हा शोध भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्रात महत्त्वाचा मानला जातो.
९. मार्स ऑर्बिटर मिशन (मंगळयान)
२०१३ मध्ये इस्रोने ‘मार्स ऑर्बिटर मिशन’ (मंगळयान) अंतराळात पाठवलं . भारत हा पहिल्याच प्रयत्नात मंगळावर यशस्वीपणे पोहोचणारा पहिला देश ठरला. हा विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या इतिहासातील एक अभिमानास्पद क्षण होता.
या मोहिमेने भारतातील अंतराळ संशोधनाच्या क्षमतेचं संपूर्ण जगाला दर्शन घडवलं . कमी खर्चात आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून भारताने अवकाश क्षेत्रात आपली वेगळी ओळख निर्माण केली.
१०. खगोलशास्त्र आणि ज्योतिष
भारतात खगोलशास्त्राचा अभ्यास फार प्राचीन काळापासून सुरू आहे. ग्रहण कधी लागेल, कोणता ग्रह कुठे असेल, याचा अंदाज पूर्वी भारतीय शास्त्रज्ञ लावायचे. पंचांगाच्या मदतीने तारखा, सण, तिथी आणि ग्रहांच्या हालचालींची गणना केली जात होती.
भारतीय खगोलशास्त्रज्ञांनी पृथ्वीच्या परिभ्रमणाचा वेग, ग्रह-ताऱ्यांचे स्थान आणि अंतर यासारख्या अनेक गोष्टींचा शोध घेतला. या ज्ञानावरच आजची आधुनिक अंतराळ संशोधन पद्धती उभी आहे.
याव्यतिरिक्त,
- भारताने जगाला मसाले दिले.
- विमानाचा शोध हा शिवकर बापूजी तळपदे यांनी राईट बंधुंच्या आधी 8 वर्ष म्हणजे 1895 मध्ये लावला होता.
- भारताने जगाला योग दिला
- भारताने जगाला पाय ची व्हॅल्यू = ३.१४ दिली
- भारताने जगाला USB (Universal Serial Bus) पोर्ट दिला ज्याच्याशिवाय आज तुमचे कॉम्पुटर मोबाईल चालणे शक्य नाही. अजय भट्ट यांनी १९९५ यांनी पहिला USB पोर्ट बनवला होता.
मित्रांनो, आज आपण मोबाईल, इंटरनेट आणि तंत्रज्ञानाच्या जगात रमलो आहोत. पण आपली संस्कृती, आपले ज्ञान आणि आपला इतिहास जगात कुठेही कमी नाही. दुर्दैवाने, आपण आपला महान वारसा विसरतो आणि फक्त इतरांच्या गोष्टी मोठ्या मानतो.
भारताने जगाला विचार, तत्त्वज्ञान, गणित, विज्ञान, योग आणि आयुर्वेद दिलं आणि असे अनमोल शोध, ज्यांनी संपूर्ण जगाची दिशा बदलली. म्हणूनच, भारतीय असल्याचा अभिमान बाळगायला हवा, कारण जगाने आपल्याला जे काही दिलं, त्याच्या खूप आधी आपणच जगाला भरभरून दिलं आहे!
आणखी वाचा:
- ऑनलाइन पेमेंट करताना भीती वाटते? या टिप्स नक्की फॉलो करा.
- कॅश क्रंचमुळे तुमचा व्यवसाय संपतोय का?
- स्मार्ट बचतीसाठी 6 महत्त्वाचे नियम
