आपण नेहमी बातम्यांमध्ये ऐकतो की, ‘RBI ने रेपो दर वाढवला’ किंवा ‘रेपो दर कमी केला.’ पण नक्की हा रेपो दर म्हणजे काय? आणि तो आपल्या आर्थिक जीवनावर कसा परिणाम करतो? सोप्या भाषेत सांगायचं तर, रेपो दर हा तो व्याजदर आहे, ज्यावर भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) देशातील बँकांना अल्पकालीन कर्ज देते. जर हा दर वाढला, तर बँकांना जास्त व्याज भरावं लागतं आणि त्याचा परिणाम थेट कर्जाच्या व्याजदरांवर होतो. याउलट, रेपो दर कमी झाला, तर बँकांना स्वस्तात पैसे मिळतात, त्यामुळे कर्जाचे हप्ते कमी होण्याची शक्यता असते.
(Repo Rate) रेपो दर म्हणजे काय रे भाऊ? तुमच्या प्रश्नांची उत्तरं इथे आहेत. रेपो दर हा आपल्या घराच्या EMI पासून ते संपूर्ण अर्थव्यवस्थेच्या हालचालींवर प्रभाव टाकणारा एक महत्त्वाचा घटक आहे. आजच्या लेखात आपण याबद्दल सविस्तर समजून घेऊया.
रेपो दर म्हणजे काय?
(Repo Rate) रेपो दर म्हणजे भारतीय रिझर्व्ह बँकने (RBI) इतर बँकांना अल्पकालीन कर्ज देण्यासाठी ठरवलेला व्याजदर. जेव्हा बँकांना तात्पुरत्या आर्थिक गरजा भागवण्यासाठी पैसे लागतात, तेव्हा त्या RBI कडून ठराविक व्याजाने कर्ज घेतात. हे कर्ज घेण्यासाठी बँका काही सरकारी रोखे (Government Securities) गहाण ठेवतात. या कर्जावर लावण्यात येणाऱ्या व्याजदरालाच रेपो दर म्हणतात.
रेपो दर वाढला किंवा कमी झाला, तर काय परिणाम होतो?
जेव्हा RBI रेपो दर वाढवते, तेव्हा बँकांसाठी कर्ज घेणं महाग होतं, त्यामुळे बँका ग्राहकांना दिल्या जाणाऱ्या कर्जांचे व्याजदर वाढवतात. याचा थेट परिणाम गृहकर्ज, वाहन कर्ज आणि वैयक्तिक कर्जाच्या हप्त्यांवर होतो. म्हणजेच, मासिक हप्ते (EMI) वाढतात, ज्यामुळे नवीन घर, गाडी किंवा इतर मोठ्या खरेदीचा खर्च वाढतो. तसेच, उद्योगांना कर्ज घेणं अवघड होतं, परिणामी नोकऱ्या आणि आर्थिक वाढीचा वेग काहीसा मंदावतो.
याउलट, RBI ने जर रेपो दर कमी केले, तर बँकांना स्वस्तात पैसे मिळतात, त्यामुळे त्या ग्राहकांना कमी व्याजदराने कर्ज देतात. याचा फायदा असा होतो की गृहकर्ज, वाहन कर्ज आणि अन्य कर्जांचे EMI कमी होतात आणि लोक कर्ज घेण्यास प्रवृत्त होतात. परिणामी, घरखरेदी, वाहन खरेदी आणि उद्योग-व्यवसायांना चालना मिळते. यामुळे अर्थव्यवस्थेत पैसा खेळता राहतो आणि बाजारपेठेत तेजी निर्माण होते.
रेपो दर ठरवण्यामागचं कारण काय असतं?
रेपो दर ठरवण्यामागचं मुख्य कारण म्हणजे महागाईवर नियंत्रण ठेवणं आणि अर्थव्यवस्थेत स्थिरता राखणं. जर देशात महागाई वाढू लागली, तर RBI रेपो दर वाढवते. परिणामी, लोक आणि उद्योग खर्च कमी करतात, बाजारात पैशांचा प्रवाह मर्यादित राहतो आणि वस्तूंच्या किमती वाढण्याचा वेग कमी होतो.
याउलट, जर अर्थव्यवस्थेत थोडी मंदी आली, तर RBI रेपो दर कमी करते, म्हणजेच बँकांना स्वस्तात कर्ज मिळतं आणि त्या कमी व्याजाने ग्राहकांना कर्ज देतात. त्यामुळे लोक आणि उद्योग जास्त खर्च करतात, मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक होऊन नोकऱ्या वाढतात आणि बाजाराला गती मिळते. यामुळे अर्थव्यवस्था स्थिर राहते आणि विकासाला चालना मिळते.
रेपो दराचे परिणाम कोणावर होतात?
रेपो दराचा परिणाम वेगवेगळ्या स्तरांवर होतो. सामान्य ग्राहकांसाठी, होम लोन, कार लोन आणि वैयक्तिक कर्जांचे EMI थेट रेपो दरावर अवलंबून असतात, त्यामुळे दर वाढला की हप्ते महाग होतात आणि दर कमी झाला की स्वस्त. बँकांसाठी, रेपो दर वाढला तर त्यांना महाग कर्ज घ्यावं लागतं, ज्यामुळे त्यांच्या नफ्यावर परिणाम होतो आणि त्या ग्राहकांना अधिक व्याजदराने कर्ज देतात. उद्योगांसाठी, मोठ्या कंपन्या बँकांकडून कर्ज घेत असतील, तर त्यांचेही खर्च वाढतात किंवा कमी होतात. महागाईसाठी, रेपो दर हे RBI चे एक महत्त्वाचे साधन असते. दर वाढवला की बाजारातील पैशांचा प्रवाह कमी होतो आणि महागाई आटोक्यात येते, तर दर कमी केला की बाजाराला गती मिळते.
रेपो दर कोण ठरवतं?
रेपो दर भारतीय रिझर्व्ह बँकेची ‘मॉनेटरी पॉलिसी कमिटी’ (MPC) ठरवते. ही कमिटी दर दोन महिन्यांनी बैठक घेते आणि देशातील आर्थिक परिस्थितीनुसार रेपो दर वाढवायचा, कमी करायचा किंवा स्थिर ठेवायचा हे ठरवते. हा दर ठरवल्यानंतर बँका आपले कर्जाचे व्याजदर त्यानुसार बदलतात, त्यामुळे हा निर्णय थेट सामान्य नागरिकांच्या खिशावर परिणाम करणारा असतो. म्हणूनच, नवीन कर्ज घ्यायचं असेल किंवा आधीच घेतलेल्या कर्जाचा EMI समजून घ्यायचा असेल, तर रेपो दरातील बदल लक्षात ठेवणं गरजेचं आहे.
जर तुम्हाला ही पोस्ट आवडली असेल तर आताच WhatsApp वर शेअर करा. 😊
आणखी वाचा:
- शेअर बाजारातील करिअर आणि व्यवसाय संधी
- कशी करावी म्युच्युअल फंडमध्ये गुंतवणूक?
- भविष्यात आर्थिक टेन्शन नको असेल, तर ‘या’ 5 सवयी पाळा
