The Bhakra-Nangal Train: जाणून घ्या भारतातील एकमेव मोफत रेल्वे सेवा आणि तिच्या ऐतिहासिक प्रवासाविषयीची रंजक माहिती!

नवी अर्थक्रांतीMarch 24, 2025

0 76 2 minutes read

रेल्वे हा भारतीय जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग आहे. देशभरातील लाखो लोक रोज रेल्वेने प्रवास करतात, आणि या सर्व गाड्यांसाठी तिकीट घेणे आवश्यक असते. तिकीटाशिवाय प्रवास केल्यास दंडही भरावा लागतो. पण तुम्हाला माहिती आहे का, भारतात एक अशी ट्रेन आहे जिथे कोणतेही तिकीट लागत नाही?

होय, तुम्ही अगदी बरोबर वाचलंत. भाक्रा-नांगल ट्रेन (The Bhakra-Nangal Train) ही भारताची एकमेव मोफत रेल्वे सेवा आहे, जी तब्बल ७५ वर्षांपासून विनाशुल्क प्रवासी सेवा पुरवत आहे. ही ट्रेन भाक्रा बियास व्यवस्थापन मंडळ (BBMB) द्वारे चालवली जाते आणि केवळ वाहतुकीचे साधन नसून, भारताच्या औद्योगिक विकासाचा आणि ऐतिहासिक वारशाचा महत्त्वाचा भाग आहे.

या ट्रेनची सुरुवात कशी झाली? ही सेवा मोफत का आहे? आणि प्रवाशांना नेमका कसा अनुभव मिळतो? चला, आजच्या लेखात या ऐतिहासिक ट्रेनचा रंजक प्रवास जाणून घेऊया!

भाक्रा-नांगल (Bhakra-Nangal Train) ट्रेनची सुरुवात

भाक्रा-नांगल रेल्वे सेवा १९४८ मध्ये सुरू करण्यात आली. त्या काळात भारतात मोठमोठे विकास प्रकल्प हाती घेतले जात होते, त्यापैकी एक महत्त्वाचा प्रकल्प म्हणजे भाक्रा-नांगल धरण. सतलज नदीवर उभारलेले हे धरण २२६ मीटर उंच आणि ५२० मीटर लांब असून, भारताच्या कृषी आणि जलविद्युत उत्पादनासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरले. धरणाच्या बांधकामासाठी मोठ्या प्रमाणावर कामगार, अभियंते आणि साहित्य यांची वाहतूक करण्यासाठी रेल्वेची गरज भासली.

याच कारणामुळे भाक्रा आणि नांगल या दोन ठिकाणांदरम्यान रेल्वे सेवा सुरू करण्यात आली. सुरुवातीला ही ट्रेन केवळ धरणाच्या बांधकामासाठी वापरण्यात येत होती, मात्र नंतर स्थानिक रहिवासी आणि पर्यटक यांच्यासाठीही ती खुली करण्यात आली. प्रारंभी ही ट्रेन वाफेच्या इंजिनांवर चालवली जात होती, परंतु १९५३ मध्ये अमेरिकेतून डिझेल इंजिन आयात करून तिला अधिक आधुनिक बनवण्यात आले.

या ट्रेनच्या डब्यांचे देखील विशेष महत्व आहे, कारण ते कराचीमध्ये बनवलेले लाकडी डबे आहेत. आजही हे डबे वसाहतकालीन रेल्वे प्रवासाची आठवण करून देतात. भाक्रा-नांगल रेल्वे केवळ एक वाहतुकीचे साधन नव्हे, तर भारताच्या प्रगतीच्या वाटचालीतील एक ऐतिहासिक घटक म्हणून ओळखली जाते.

भाक्रा-नांगल ट्रेनचा प्रवास आणि अनुभव

भाक्रा-नांगल ट्रेन नांगल (पंजाब) ते भाक्रा (हिमाचल प्रदेश) दरम्यान अवघ्या १३ किलोमीटरचा प्रवास करते. शिवालिक पर्वतरांगेतून आणि सतलज नदीच्या काठाने जाणारा हा प्रवास निसर्गरम्य आणि मन मोहवणारा आहे. मार्गात तीन बोगदे आणि सहा लहान स्थानके येतात, ज्यामुळे प्रवाशांना भाक्रा-नांगल धरणाचे भव्य दृश्य, शांत वाहणारी सतलज नदी आणि हिरव्यागार टेकड्यांचे सौंदर्य अनुभवता येते.

ही ट्रेन दररोज सुमारे ८०० प्रवाशांना मोफत सेवा देते. पर्यटकांसाठी हा प्रवास इतिहास आणि निसर्गसौंदर्याचा अनोखा संगम आहे, तर स्थानिक रहिवाशांसाठी ती दैनंदिन प्रवासाचा महत्त्वाचा भाग आहे. हा लहानसा प्रवास निसर्गप्रेमी आणि इतिहासप्रेमींसाठी अविस्मरणीय ठरतो.

ही ट्रेन मोफत का आहे?

भाक्रा-नांगल ट्रेन (The Bhakra-Nangal Train) मोफत असण्याचे मुख्य कारण म्हणजे भाक्रा बियास व्यवस्थापन मंडळ (BBMB), जे या ट्रेनचा संपूर्ण खर्च स्वतः उचलते. भारतातील इतर कोणतीही ट्रेन मोफत नाही, पण ही ट्रेन विनाशुल्क ठेवण्यात आली आहे, कारण ती भारताच्या औद्योगिक वारशाचा महत्त्वाचा भाग मानली जाते. ही ट्रेन दर तासाला सुमारे १८-२० लिटर डिझेल वापरते, त्यामुळे ती चालवणे स्वस्त नाही. तरीही, BBMB या ऐतिहासिक आणि औद्योगिक वारशाच्या जतनासाठी प्रवाशांकडून भाडे घेत नाही.

भाक्रा-नांगल ट्रेनचा प्रवास का करावा?

भाक्रा-नांगल ट्रेनचा प्रवास हा भारताच्या औद्योगिक इतिहासाची झलक पाहण्यासाठी आणि निसर्गसौंदर्याचा आनंद घेण्यासाठी एक उत्तम पर्याय आहे. या मोफत प्रवासादरम्यान तुम्हाला भाक्रा-नांगल धरणाचे भव्य दृश्य, शांत वाहणारी सतलज नदी आणि शिवालिक टेकड्यांचे मनमोहक सौंदर्य अनुभवता येते. तसेच, या ट्रेनमध्ये जुन्या रेल्वे डब्यांचा ऐतिहासिक अनुभव घेण्याची संधी मिळते. त्यामुळे अनोख्या आणि संस्मरणीय प्रवासासाठी भाक्रा-नांगल ट्रेन नक्कीच एक उत्तम निवड ठरते. जर तुम्हाला इतिहास, निसर्ग आणि अभियांत्रिकी चमत्काराचा अनोखा संगम अनुभवायचा असेल, तर तुम्ही भाक्रा-नांगल ट्रेनचा प्रवास एकदा तरी नक्कीच केला पाहिजे!

आणखी वाचा: